କନ୍ଦର୍ପଙ୍କ ପଞ୍ଚପୁଷ୍ପ ବାଣ ଓ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ
ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ଦାର୍ଶନିକ ଚେତନା ଆମ ସମାଜକୁ ବିଭିନ୍ନ ଭାବରେ ଶୃଙ୍ଖଳିତ ଓ ସଂଯତ କରି ଗଢି ତୋଳିଛି । ଘାତ ପ୍ରତିଘାତର ବାରମ୍ବାରତା ମଧ୍ୟରେ ଏହା ଆଂଶିକ ଅବକ୍ଷୟପ୍ରାପ୍ତ ହେବାକୁ ବସିଥିଲେ ମଧ୍ୟ ଏହାର ମୌଳିକ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀର ସୂକ୍ଷ୍ମାତିସୂକ୍ଷ୍ମ ନିଚ୍ଛକ ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ବିଧି ପୁଣି ମାନବକୁ ସତ୍ମାର୍ଗକୁ ଫେରାଇ ଆଣିବାକୁ ଆକର୍ଷିତ କରୁଛି । ସମୟର କଷଟି ପଥରରେ ପୁଣ୍ୟତୋୟା ମନ୍ଦାକିନୀ ସଦୃଶ ଭାରତୀୟ ସଂସ୍କୃତିର ଧାରା ପ୍ରବାହିତ ହୋଇ ଚାଲିଛି ଓ ପୃଥିବୀର ଅଗଣିତ ହୃଦୟକୁ ଏହା ଆନ୍ଦୋଳିତ କରୁଛି । ଆଦର୍ଶବୋଧତା ଓ ନୈତିକତାର ଆୟୁଧଦ୍ୱାରା ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ଏ ସଭ୍ୟତା ଆଜିର ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ମାନବ ନିମିତ୍ତ ସତର୍କତା ଅବଲମ୍ବନର ଉତ୍ସ କହିଲେ ଅତ୍ୟୁକ୍ତି ହେବନାହିଁ । ବିଭିନ୍ନତା ମଧ୍ୟରେ ଏକତାର ଭାବ ବହନ କରିଥିବା ଆମ ସଂସ୍କୃତିର ପ୍ରତ୍ୟେକ ଧାରଣାକୁ ବିଶ୍ଳେଷଣ କଲେ ତହିଁରୁ ନିର୍ଗତ ହୁଏ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ପ୍ରାଚୁର୍ଯ୍ୟତା । ଉକ୍ତ ପ୍ରବନ୍ଧରେ ଏତାଦୃଶ ଦୃଷ୍ଟିଭଙ୍ଗୀର ଆଧ୍ୟତ୍ମିକ ଭାବନା ସହିତ ସମାନ୍ତରାଳ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଟିପ୍ପଣୀ ଦେବା ନିମିତ୍ତ ଚେଷ୍ଟା କରାଯାଇଛି । କାମଦେବଙ୍କ ପଞ୍ଚପୁଷ୍ପ ଶାୟକ ଓ ଏହାର ବିଭିନ୍ନ ଦିଗପ୍ରତି ଏଠାରେ ଦୃଷ୍ଟି ନିକ୍ଷେପିତ ହୋଇଛି । ଏହି ତୁଳନାତ୍ମକ ବିଶ୍ଳେଷଣରେ ରସ ବିଜ୍ଞାନ, ଉଦ୍ଭିଦ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟରୁ କିଛି ତଥ୍ୟର ଆଲୋଚନା କରାଯାଇଛି ।
ଶାସ୍ତ୍ରୀୟମତେ ରସପ୍ରକାଶ ନିମିତ୍ତ ଏକାନ୍ତଭାବେ ତିନିପ୍ରକାର ଭାବର ଆବଶ୍ୟକ, ଯଥା – ବିଭାବ, ଅନୁଭାବ ଓ ବ୍ୟଭିଚାରୀ ଭାବ । ବିଭାବକୁ ଦୁଇପ୍ରକାର ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ କରାଯାଇଛି, ତାହାହେଲା – ଆଲମ୍ବନ ବିଭାବ ( ନାୟକ ଓ ନାୟିକା ଯାହାକୁ ଅବଲମ୍ବନ କରିବାଦ୍ୱାରା ରସପ୍ରକାଶ ହୁଏ ) ଓ ଉଦ୍ଦୀପନ ବିଭାବ (ରସପ୍ରକାଶ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଯାହା ଉଦ୍ଦୀପନା ସୃଷ୍ଟି କରେ) । କୋକିଳର ପଞ୍ଚମ ତାନ, ବସନ୍ତର ମଳୟ, ପୁଷ୍ପ ଉଦ୍ୟାନ, ନିର୍ଝରିଣୀ, ଚନ୍ଦ୍ରର ଜ୍ୟୋସ୍ନା ……. ଇତ୍ୟାଦି ଉଦ୍ଦୀପନା ସୃଷ୍ଟିର କାରଣକୁ ବୁଝାଏ । ଲଜ୍ୟା, ଅସୂୟା, ବିମର୍ଷ, ଚପଳତା, ଭୟ ……….. ଆଦି କାରଣରୁ ବ୍ୟଭିଚାରୀ ଭାବ ବା ସଞ୍ଚାରୀ ଭାବ ପ୍ରକାଶ ପାଏ । ସେହିପରି ଭାବକୁ ଯାହା ଅନୁଗମନ କରେ, ତାହାହିଁ ଅନୁଭାବ , ଯଥା – ବାଙ୍କ ଚାହାଣୀରେ ଦୃଷ୍ଟି ନିକ୍ଷେପ କରିବା, ସ୍ମିତହାସ୍ୟ ପ୍ରକାଶ କରିବା … ଆଦି । ରସ ବିଜ୍ଞାନରେ ଦଶ ପ୍ରକାର ରସ ପ୍ରକାଶର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ଏହା ଶରୀରରେ ସଞ୍ଚାରିତ ହୋଇ ଜୀବନକୁ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଅନୁଭୂତିର ସ୍ୱାଦ ଚଖାଏ । ଏହି ଦଶ ପ୍ରକାର ରସକୁ ଶୃଙ୍ଗାର ରସ, ହାସ୍ୟରସ, କରୁଣରସ, ରୌଦ୍ରରସ, ବୀରରସ, ଭୟାନକରସ,ବିଭତ୍ସରସ, ଅଦ୍ଭୁତରସ, ଶାନ୍ତରସ ଓ ବାତ୍ସଲ୍ୟରସ କୁହାଯାଏ । ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଗ୍ରନ୍ଥିରୁ କ୍ଷରିତ ହେଉଥିବା ହର୍ମୋନ୍ ହିଁ ଏହି ରସ ସଞ୍ଚାରଣର ମୂଖ୍ୟ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରିଥା’ନ୍ତି । ଶରୀରର କେନ୍ଦ୍ରବିନ୍ଦୁ ମସ୍ତିସ୍କ ଏବଂ ହର୍ମୋନ୍ ଦ୍ୱାରା ମନର ସମସ୍ତ ଭାବ ବିକାଶ ଓ ବିସ୍ତାର ହୁଏ । ଗଠନମୂଳକ ଓ ଧ୍ୱଂସାତ୍ମକ କାର୍ଯ୍ୟର ପ୍ରତିଫଳନ ହୁଏ ସେହି ଜାତୀୟ ରସର କ୍ଷରଣ ଓ ସଞ୍ଚାରଣ ଯୋଗୁଁ । ଦଶ ରସ ମଧ୍ୟରୁ ଶୃଙ୍ଗାର ରସକୁ ଶ୍ତେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ଦିଆଯାଇଛି । ଯେହେତୁ ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ଏହା ମୂଖ୍ୟ ଅଟେ, ତେଣୁ ଏହାକୁ ରସରାଜ ବା ଆଦିରସ କୁହାଯାଏ ।
ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣ ସୂଚନା ଦିଏଯେ, ସମଗ୍ର ଜୀବଜଗତ ଛପନ କୋଟି ପ୍ରକାରର ଜୀବକୁ ନେଇ ଗଠିତ । ଶୃଙ୍ଗାରର ପ୍ରକାରଭେଦ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଜୀବମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ ଭାବେ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ । ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ବ୍ରହ୍ମା ଜୀବର ଦୁଇଟି ଶ୍ରେଣୀ ବିଭାଗ କରିଛନ୍ତି, ଯଥା – ନାରୀ ଓ ପୁରୁଷ । ନାରୀପ୍ରତି ପୁରୁଷର ଆକର୍ଷଣ ଓ ପୁରୁଷପ୍ରତି ନାରୀର ଆକର୍ଷଣ ହିଁ ଶୃଙ୍ଗାର ରସର ପ୍ରୟୋଗାତ୍ମକ ଧାରା ଅଟେ । ତେବେ ନାରୀକୁ ଏଠାରେ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ସ୍ଥାନ ଦିଆଯାଇଛି । ସେ ହେଉଛି ଦିବ୍ୟ ସୃଷ୍ଟିର ନାୟିକା ଓ ସର୍ବଂସହା । ଦିବ୍ୟ ଶୃଙ୍ଗାର ଚେତନା ନାରୀଠାରେ ଭରିରହିଛି ଓ ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ହେଉଛି ଏହାର ମୂଳବିନ୍ଦୁ । ଏହି ସୌନ୍ଦର୍ଯ୍ୟ ନାରୀଠାରେ ବିଭିନ୍ନ ଭାବରେ ଶୋଭାପାଏ, ଯାହାକୁ ସଂକ୍ଷିପ୍ତରେ ନାରୀର ଷୋଳ ଶୃଙ୍ଗାର ରୂପେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି । ପ୍ରତ୍ୟେକ ଶୃଙ୍ଗାର ହେଉଛି ଏକ ଏକ ଦିବ୍ୟ ଚେତନାର ପ୍ରତୀକ । ଏଗୁଡିକ ହେଲା – ବିନ୍ଦି, ସିନ୍ଦୂର, କଜ୍ଜଳ, ଅଳତା ବା ମେହେନ୍ଦି, ପରିଧାନ, ଗଜରା, ମଥାମଣି, ନାକଗୁଣା, କାନଫୁଲ, ଗଳାହାର, ବାଜୁବନ୍ଧ, ଚୂଡି, ମୁଦି, ଅଣ୍ଟାସୂତା, ଝୁଣ୍ଟିଆ ଓ ପାଉଁଜି । ଏଗୁଡିକ ମାଧ୍ୟମରେ ନାରୀ ତା’ର ପରିବାର , ସମାଜ ଓ ସମଗ୍ର ଦୁନିଆଁକୁ ସ୍ନେହ ଏବଂ ପ୍ରେମରଜ୍ଜୁରେ ବାନ୍ଧି ରଖିବା ସହ ଦିବ୍ୟ ମହାଜାଗତିକ ଶୃଙ୍ଗାର ରସର ଭଣ୍ଡାର ରୂପେ ଏ ସୃଷ୍ଟିକୁ ଅମୃତମୟ କରି ଗଢିତୋଳିବାକୁ ପ୍ରେରଣା ଦିଏ ।
ପୌରାଣିକ ମତାନୁସାରେ କାମଦେବଙ୍କ ପଞ୍ଚପୁଷ୍ପବାଣର ପ୍ରଭାବରେ ଶରୀର ମଦନ ଜ୍ୱାଳାରେ ଜର୍ଜରିତ ହୋଇଉଠେ । ଅମରକୋଷ ଦତ୍ତ ଟୀକାରେ ଏହାର ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି, ଯଥା –
ଉନ୍ମାଦନ ସ୍ତାପନଶ୍ଚ ଦହନଃ ଶୋଷଣ ସ୍ତଥା
ସମ୍ମୋହନଶ୍ଚ କାମସ୍ୟ ପଞ୍ଚବାଣାଃ ପ୍ରକୀର୍ତ୍ତିତା ।
ଉକ୍ତ ପଞ୍ଚଶର ଗୁଡିକର ନାମ ହେଲା – ଉନ୍ମାଦନ, ତାପନ, ଦହନ, ଶୋଷଣ ଓ ସମ୍ମୋହନ । ଏହି ପଞ୍ଚଶର ପାଞ୍ଚ ପ୍ରକାର ପୁଷ୍ପରେ ମଣ୍ଡିତ, ଯଥା –
ଅରବିନ୍ଦ ମଶୋକଞ୍ଚ ଚୂତଞ୍ଚ ନବମାଳିକା
ନୀଳୋତ୍ପଳଞ୍ଚ ପଞ୍ଚୈତେ ପଞ୍ଚବାଣସ୍ୟ ସାୟକାଃ ।
ଏହି ପଞ୍ଚପୁଷ୍ପ ଗୁଡିକର ନାମହେଲା – ଅରବିନ୍ଦ (ପଦ୍ମ), ଅଶୋକ, ଚୂତ (ଆମ୍ବବଉଳ), ନବମାଳିକା (ନିଆଳୀ), ନୀଳୋତ୍ପଳ(ନୀଳକଇଁ) । ଭିନ୍ନ ମତରେ ଅଶୋକ, ଲାଲ୍ କମଳ, ନୀଳ କମଳ, ଆମ୍ର ମଞ୍ଜରୀ ଓ ରଜନୀଗନ୍ଧା ବୋଲି ଦର୍ଶାଯାଇଛି ଏବଂ କାମଶର ଦହନ ପରିବର୍ତ୍ତେ ସ୍ତମ୍ଭନ ନିଆଯାଇଛି ।
ପ୍ରେମର ମୋହିନୀ ଶକ୍ତି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ପ୍ରତି ସ୍ତରରେ ସୃଷ୍ଟିକରେ ଅଲୌକିକ ଉନ୍ମାଦ ଲହରୀ । କଳ କଳ ନାଦରେ ବହିଚାଲେ ସାଗର ସହ ମିଳିତ ହେବାପାଇଁ । ସମୁନ୍ଦ୍ରର ଢେଉ ଆକାଶକୁ ଚୁମିବାକୁ ଉଦ୍ୟତ । ଭ୍ରମର ଓ ପୁଷ୍ପର ମିଳନରୁ ପ୍ରେମ ତରଙ୍ଗ ଉଦ୍ଦେଳିତ ହୋଇଥାଏ । ସୁଖମୟ ଦାମ୍ପତ୍ୟ ଜୀବନର ଆଧାର ହିଁ ପ୍ରେମ ଅଟେ । ପ୍ରେମର ଦେବତା କନ୍ଦର୍ପଙ୍କ ପଞ୍ଚଶରରୁ ନିର୍ଗତ ହୁଏ କାମରସ ଯାହା ଦିନେ ଦେବ ଦେବ ମହାଦେବଙ୍କୁ ଜର୍ଜରିତ କରିଥିଲା । ୠତୁରାଜ ବସନ୍ତର ମାଦକତା ଓ କୋକିଳର କୁହୁ ତାନରେ ବାତାବରଣ ବିଭୋର ଓ ରସାଳସିକ୍ତ ହୋଇଉଠିଥିଲା । ଶିବଙ୍କ ସମାଧି ଭଙ୍ଗ ହେବାମାତ୍ରେ ତୃତୀୟ ନେତ୍ର ଉନ୍ମୁକ୍ତ ହେଲା ଓ କାମଦେବ ଭସ୍ମ ହେଲେ । ତେଣୁ ସେ ଅଦେହୀ ହୋଇ ବିଚରଣ କଲେ । ତା’ଙ୍କ ପତ୍ନୀ ରତିଦେବୀ ସ୍ୱାମୀଙ୍କ ଭସ୍ମ ପାଉଁଶକୁ ନିଜ ଶାଢିରେ ଗଣ୍ଠି ପକାଇ ବର୍ଷ ବର୍ଷ ଧରି ଆକୁଳ କ୍ରନ୍ଦନ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ରତିଦେବୀ ଏତାଦୃଶ ଆକୁଳତାରେ ସମବେଦନା ପ୍ରକାଶ କଲେ ଶିବ ଓ ପାର୍ବତୀ । ଶେଷରେ ସେ ଭସ୍ମକୁ ଜୀବଦାନ ଦେଲେ ।
କାମଦେବଙ୍କ ପ୍ରଥମ ପୁଷ୍ପଶର – ‘ଉନ୍ମାଦନ’ ପଦ୍ମ ପୁଷ୍ପରେ ଶୋଭିତ । କବିଙ୍କ ଭାଷାରେ –
“କୋଟି ଲାବଣ୍ୟ ନିଧି ରେ ପଦ୍ମ ତୁହି …………….. କି ଅମୃତେ ତୋ ତନୁ ଗଢିଲା ବିହି”
ଲାଲ୍ କମଳ ପ୍ରେମର ରଙ୍ଗକୁ ବୁଝାଏ । ଏହାର ସୁଗନ୍ଧ ତନୁ ମନରେ ଆମୋଦ ଭରିଦିଏ । ମାତା ଲକ୍ଷ୍ମୀଙ୍କର ଏହା ଅତି ପ୍ରିୟ ଅଟେ । ଶଚୀଦେବୀ କଳ୍ପବୃକ୍ଷ ଲାଲ୍ ପୁଷ୍ପରେ ନିଜର ବେଣୀ ସଜାନ୍ତି । ସରୋବରରେ ପ୍ରସ୍ଫୁଟିତ ରକ୍ତପଦ୍ମଗୁଡିକୁ ଦେଖିଲେ ମନରେ ଅପୂର୍ବ ଆନନ୍ଦ ଜାଗିଉଠେ । ନାରୀମାନେ ଲାଲ୍ ରଙ୍ଗର ଶାଢୀ ପରିଧାନ କଲେ ସାକ୍ଷାତ୍ ମା’ ଲକ୍ଷ୍ମୀରୂପା ଦେଖାଯାଆନ୍ତି । ଉଦିତ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କ ଲାଲ୍ ବର୍ଣ୍ଣ ଓ ଉଷାକାଳ ମଧ୍ୟରେ ଗଭୀର ପ୍ରେମ ଅତିବ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଅଟେ । ପ୍ରେମର ବର୍ଣ୍ଣ ଲାଲ୍ ଓ ଏହା ଶରୀରକୁ ଉନ୍ମାଦିତ କରୁଥିବାରୁ ପ୍ରଥମ ଶରର ନାମ ଉନ୍ମାଦନ ଅଟେ । ଦ୍ୱିତୀୟ ବାଣକୁ ‘ତାପନ’ କୁହାଯାଏ ଯାହାକି ଅଶୋକ ଫୁଲର ସମାହାର ଅଟେ । ଏହାର ବର୍ଣ୍ଣ ଗାଢ ଗୈରିକ ଯାହା ଜଞ୍ଜାଳମୟ ଦୁନିଆଁରୁ ମୁକ୍ତ ହୋଇ ନବଜୀବନ ବା ଶୋକହୀନ ଦୁନିଆଁକୁ ଗମନ କରିବାର ପ୍ରତୀକ ଅଟେ । ଅର୍ଥାତ୍ ପ୍ରେମର ଦୁନିଆଁରେ ଦୁଃଖ – ଶୋକ ନ’ଥାଏ ଓ ମନରେ ପ୍ରଣୟ ଭାବ ଅଙ୍କୁରିତ ହେବାପାଇଁ ଅଶୋକ ପୁଷ୍ପ ଶରୀରକୁ ଉତ୍ତାପ ଯୋଗାଇଥାଏ । ଅଶୋକର ମାଦକତାରେ ବାତାବରଣ ମଧୁମୟ ଓ ପବିତ୍ର ହୋଇଉଠେ । ଅଶୋକ ବନରେ ବିୟୋଗିନୀ ସୀତା ରାମଙ୍କପାଇଁ ଗଭୀର ଚିନ୍ତାରେ ନିମଗ୍ନ ରହୁଥିଲେ । ଏହିଶର ପ୍ରଭାବରେ ଶରୀର ତାପଶକ୍ତିଯୁକ୍ତ ହୁଏ ଓ ଏଥିପାଇଁ ଏହାକୁ ‘ତାପନ’ କୁହାଯାଏ ।
ତୃତୀୟ ଶରର ନାମ ‘ଦହନ’ ଅଟେ ଓ ଏହା ଆମ୍ରମଞ୍ଜରୀଯୁକ୍ତ ଅଟେ । ଆମ୍ବବଉଳ ବସନ୍ତ ୠତୁର ଶୋଭା ବର୍ଦ୍ଧନ କରେ । ଏହାର ଭୀଣିଭୀଣି ଗନ୍ଧ ଲହରୀ ପ୍ରକୃତିକୁ ମୋହିତ କରିଥାଏ । ଆମ୍ରକୁଞ୍ଜରେ କୋକିଳର ସୁଲଳିତ କଣ୍ଠ ଓ ମଧୁପର ଗୁଣୁଗୁଣୁ ସ୍ୱନରେ ବାତାବରଣ ମଧୁମୟ ହୋଇଉଠେ । ତନୁ-ମନ ମଦନ ଜ୍ୱାଳାରେ ଦହନ ହେବାକୁ ଲାଗେ । ଏହି ସବୁଜ- ମଳିନ ହରିଦ୍ରା ବର୍ଣ୍ଣର ବଉଳ ମନକୁ ଦୀର୍ଘସ୍ଥାୟୀ ପ୍ରେମାଗ୍ନିରେ ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ କରିଥାଏ । ଚତୁର୍ଥ ପୁଷ୍ପଶର ‘ଶୋଷଣ’ ଅଟେ ଓ ଏହା ନିଆଳୀ ବା ରଜନୀଗନ୍ଧା ପୁଷ୍ପରେ ମଣ୍ଡିତ । ଏହାର ସୁବାସିତ ମହକ ପ୍ରେମର ବାର୍ତ୍ତା ଦିଏ । ଏହି ଶୁଭ୍ର ପୁଷ୍ପର ପ୍ରଭାବରେ ଶରୀରର ବିଭିନ୍ନ ଅଂଶରୁ ଜାତ ହେଉଥିବା ଶୃଙ୍ଗାର ରସ ଶୋଷିତ ହୋଇ ଏକତ୍ରୀକରଣ ହୁଏ ଓ କାମ ବାସନାକୁ ପ୍ରବଳ କରାଏ । ପଞ୍ଚମ ଫୁଲଶର ନୀଲକଇଁ ବା ନୀଳପଦ୍ମରେ ଶୋଭିତ ‘ସମ୍ମୋହନ’ ନାମ ବହନ କରେ । ପ୍ରେମର ଅନ୍ତଃ ହୁଏ ନାହିଁ ଓ ଏହି ଅନନ୍ତତାର ପ୍ରତୀକ ନୀଳବର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ନୀଳ ଆକାଶର ବିସ୍ତାର ଅନନ୍ତ ଅଟେ । ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀରାମ ଶହେ-ଆଠ ନୀଳ ପଦ୍ମରେ ଦେବୀ କାତ୍ୟାୟନୀଙ୍କୁ ଉପାସନା କରିଥିଲେ । ତେବେ ପଞ୍ଚମ ପୁଷ୍ପଶର ପଞ୍ଚମନକୁ ପ୍ରଣୟ ନିଶାରେ ଆକୁଳିତ କରି ଏକ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଓ ଦୃଢ ରଜ୍ଜୁ ଦ୍ୱାରା ବନ୍ଧନଯୁକ୍ତ କରାଇଥାଏ ।
ଅନ୍ତଃସ୍ରାବୀ ଚିକିତ୍ସା ବିଜ୍ଞାନ (Endocrinology)ରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛିଯେ, ଉଭୟ ନାରୀ ଓ ପୁରୁଷ କ୍ଷେତ୍ରରେ ପାଞ୍ଚଟି ସ୍ଥାନରୁ ଶୃଙ୍ଗାର ରସର କ୍ଷରଣ ହୁଏ । ଏହି ରସର ସୃଷ୍ଟିକେନ୍ଦ୍ରଗୁଡିକ ହେଲା ହାଇପୋଥାଲାମସ୍(Hypothalamus), ବୃହତ୍ ମସ୍ତିଷ୍କ, ଅଣ୍ଡକୋଷ, ଡିମ୍ବାଶୟ ଓ ବୃକକ୍ ଉପରେ ଥିବା ଏଡ୍ରିନାଲ୍ କର୍ଟେକ୍ସ (Adrenal Cortex) । ଏଥିରୁ ପ୍ରେରିତ ପାଞ୍ଚ ପ୍ରକାର ହର୍ମୋନ୍ ଗୁଡିକ ହେଲା – ଇଷ୍ଟ୍ରୋଜେନ୍, ଏଫ୍. ଏଚ୍. ଏସ୍. (FHS), ଆଇ. ସି. ଏସ୍. ଏଚ୍. (ICSH), ଏଣ୍ଡ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ଏଲ୍. ଏଚ୍. (LH) । ଏଠାରେ ନାୟକ ଓ ନାୟିକା ରୂପରେ ଯଥାକ୍ରମେ ଏଣ୍ଡ୍ରୋଜେନ୍ ଓ ଇଷ୍ଟ୍ରୋଜେନ୍ ଅବତୀର୍ଣ୍ଣ ହୁଅନ୍ତି । ଶୃଙ୍ଗାର ରଙ୍ଗ ମଞ୍ଚର ବସତି ସ୍ଥାନକୁ ପିଟୁଇଟାରୀ ଗ୍ଲାଣ୍ଡ୍ କୁହାଯାଇଛି ଓ ହାଇପୋଥାଲାମସ୍ (ମସ୍ତିଷ୍କର ଏକ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ କେନ୍ଦ୍ର)କୁ ସର୍ବମୟ କର୍ତ୍ତା ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଛି । ସୂର୍ଯ୍ୟକିରଣ ଚିକିତ୍ସା ବିଜ୍ଞାନ (Chromopathy) ଅନୁଯାୟୀ ସମଗ୍ର ଶରୀର ହେଉଛି ତିନି ପ୍ରାଥମିକ ବର୍ଣ୍ଣ (ଲାଲ୍, ସବୁଜ ଓ ନୀଳ) ର ସମାହାର, ଯାହା ଯଥାକ୍ରମେ ଉତ୍ତାପ, ନିର୍ମଳତା ଓ ଶୀତଳତାର ପ୍ରତୀକ ଅଟେ । ଏହି ତ୍ରିବର୍ଣ୍ଣର ସମାନୁପାତିକ ସଂଯୋଗୀକରଣ ଦ୍ୱାରା ଶରୀର ନିରୋଗ ରହେ । ଏଠାରେ ପଞ୍ଚଶର ଶରୀରର ଶୃଙ୍ଗାର ରସ ସୃଷ୍ଟିକେନ୍ଦ୍ରଗୁଡିକୁ ପ୍ରଭାବିତ କରି ରସ କ୍ଷରଣ କରାଇବାର ଧାରଣା ନିଆଯାଇପାରେ । ଉଭୟ ଅଣ୍ଡକୋଷ ଓ ଡିମ୍ବାଶୟକୁ ଉନ୍ମାଦନ ଓ ତାପନଶର ପ୍ରଭାବିତ କରେ, ଯେହେତୁ ଏ ଦୁଇ ଅଂଶ ଲାଲ୍ ବର୍ଣ୍ଣପ୍ରତି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ଅଟେ । ଏହି ଅଂଶରେ ପଦ୍ମଫୁଲ ଉନ୍ମାଦ ଭାବ ସୃଷ୍ଟି କରେ ଓ ଅଶୋକ ଫୁଲର ପ୍ରଭାବରେ ଏହା ତାପଶକ୍ତି ଯୁକ୍ତ ହେବା ଫଳରେ ପ୍ରଣୟ ବାସନାର ଅଙ୍କୁରଣ ହୁଏ । ଅର୍ଥାତ୍ ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହର୍ମୋନ୍ର କ୍ଷରଣ ହୁଏ । ଉଭୟ ବର୍ଣ୍ଣ ଓ ବାସ୍ନାର ଆକ୍ରମଣରେ ଶରୀର ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ । ବୃକକ୍ ଉପରେ ଥିବା ଏଡ୍ରିନାଲ୍ କର୍ଟେକ୍ସ ସବୁଜ ବର୍ଣ୍ଣପ୍ରତି ସମ୍ବେଦନଶୀଳ ଅର୍ଥାତ୍ ଶରୀରରୁ ବୃକକ୍ ଜରିଆରେ ଦୂଷିତ ପଦାର୍ଥ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ମନକୁ ନିର୍ମଳ ରଖେ । ଏହି ଅଂଶ ଦହନ ଶର ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଭାବିତ ହୁଏ । ଘୃତ ଅଗ୍ନିରେ ଦାହ ହେବା ସଦୃଶ କାମ ବେଦନା ପ୍ରଜ୍ଜ୍ୱଳିତ ହୋଇ ଉଠେ । ଆମ୍ବ ବଉଳର ସବୁଜ -ମଳିନ – ପୀତବର୍ଣ୍ଣ ଓ ଏହାର ମହମହ ସୁବାସ ଦ୍ୱାରା ମନ ଉଲ୍ଲାସ ହୋଇଉଠେ । ପୀତବର୍ଣ୍ଣ ଏକ ଉତ୍ତେଜକ ଜାଳେଣି ରୂପେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ ଓ ଉଦ୍ଦିଷ୍ଟ ହର୍ମୋନ୍ ସଞ୍ଚାରିତ ହୁଏ । ଚତୁର୍ଥ ଶର ଶୋଷଣର ବର୍ଣ୍ଣ ଶୁଭ୍ର ଓ ବୃହତ୍ ମସ୍ତିଷ୍କ ହିଁ ଏହାର ସନ୍ଧାନ ସ୍ଥଳ ଅଟେ । ଦୃଶ୍ୟମାନ ବର୍ଣ୍ଣାଳୀ (Visible Spectrum)ର ସପ୍ତବର୍ଣ୍ଣର ମିଶ୍ରଣରୁ ସୃଷ୍ଟିହୁଏ ଧବଳ ବର୍ଣ୍ଣ ଏବଂ ଏହା ସବୁ ବର୍ଣ୍ଣର ଶୋଷକ ଅଟେ । ଶୃଙ୍ଗାର ରସ ପ୍ରବାହରେ ଜଡିତ ସମସ୍ତ ପ୍ରକାର ହର୍ମୋନ୍ ଆଦିର ପ୍ରତିକ୍ରିୟା ଏହି ଅଂଶରେ ଶୋଷିତ ବା ଏକତ୍ରିତ ହୋଇ କାମଭାବକୁ ଚରମ ସୀମାରେ ଉପନୀତ କରାଏ । ଯେହେତୁ ଚାରି ଶରର ପ୍ରଚଣ୍ଡ ଆକ୍ରମଣରେ ଶରୀରର କମ୍ପନ ବୃଦ୍ଧିପାଏ ଓ ଉଷ୍ମତାର ମାତ୍ରା ତୀବ୍ରତର ହୁଏ, ତେଣୁ ଶରୀରକୁ ଆୟତ୍ତାଧିନ କରିବା ନିମିତ୍ତ ପଞ୍ଚମ ଶରର କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ । ଏହି ସମ୍ମୋହନଶର ହାଇପୋଥାଲାମସ୍କୁ ସନ୍ଧାନସ୍ଥଳ ରୂପେ ଚୟନ କରିଥାଏ । ମୂଖ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଦେଶକ ହାଇପୋଥାଲାମସ୍ ନୀଳରଙ୍ଗରେ ଶୋଭିତ ସମ୍ମୋହନଶର ଦ୍ୱାରା ଚଞ୍ଚଳ ହୋଇଉଠେ ଓ ମସ୍ତିଷ୍କକୁ କିଞ୍ଚିତ୍ ଶୀତଳତା ପ୍ରଦାନ ପୂର୍ବକ ମନକୁ ବିମୋହିତ କରେ । ମନ୍ଦମନ୍ଦ ସୁରଭିତ ହିଲ୍ଲୋଳରେ ଜାଗିଉଠେ ଦିବ୍ୟ ଶୃଙ୍ଗାର ଚେତନାର ମକରନ୍ଦ ଧାରା ।
ଉଦ୍ଭିଦ ବିଜ୍ଞାନରେ ଏହି ପଞ୍ଚପୁଷ୍ପ ସମ୍ବନ୍ଧରେ କିଛି ତଥ୍ୟ ନିମ୍ନରେ ଦର୍ଶାଯାଇଛି –
| ପୁଷ୍ପ | ଉଦ୍ଭିଦ ବିଜ୍ଞାନରେ ନାମକରଣ
(Botanical Name) |
ପ୍ରସ୍ଫୁଟିତ ସମୟ | ବର୍ଣ୍ଣ | ଗନ୍ଧ |
| ଅରବିନ୍ଦ(ପଦ୍ମ) | ନିଲମ୍ବୋ ନସିଫେରା
(Nelumbo nucifera) |
ବୈଶାଖ – ଆଷାଢ | ଲାଲ୍ | ସୁବାସିତ (mild sweet) |
| ଅଶୋକ | ସାରାକା ଅଶୋକା (Saraca asoca) | ଫାଲ୍ଗୁନ – ବୈଶାଖ | ଗୈରିକଲାଲ୍ | ସୁବାସିତ(କ୍ଷୀଣ) (very mild sweet) |
| ଆମ୍ବବଉଳ | ମାଞ୍ଜିଫେରା ଇଣ୍ଡିକା (Mangifera Indica) | ମାଘ – ବୈଶାଖ | ସବୁଜ-ମଳିନ- ପୀତ (Green -pale yellow) | ସୁବାସିତ(ମହମହ) (Aromatic sweet) |
| ନିଆଳୀ,ବଣମଲ୍ଲୀ | ଜସ୍ମିନମ୍ ଆର୍ବୋରେସିନ୍
(Jasminum arboescene) |
ଗ୍ରୀଷ୍ମୠତୁ | ଧବଳ | ସୁବାସିତ(ତୀବ୍ର) (Sweet smell) |
| ନୀଳକଇଁ, ନୀଳପଦ୍ମ | ନିମ୍ଫିଆ ନାଉକାଲି (Nymphaea nauchali) | ଷଡୠତୁ | ନୀଳ | ସୁବାସିତ (mild sweet) |
ମହାଜାଗତିକ ବିଜ୍ଞାନ(Cosmology) ତଥ୍ୟ ପ୍ରଦାନ କରେ ଯେ, ପ୍ରାୟ 13.7 ବିଲିୟନ୍ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ସ୍ଥାନ (Space) ଓ କାଳ (Time) ମଧ୍ୟରେ ଏକ ନିବିଡ ବନ୍ଧନ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିଲା । ଏହାକୁ ସ୍ଥାନ -କାଳ ଏକତ୍ରୀକରଣ (Space – Time Singularity) କୁହାଯାଏ । ଏକ କ୍ଷୁଦ୍ରାତିକ୍ଷୁଦ୍ର ପରିସୀମା ମଧ୍ୟରେ ବିଶ୍ୱର ସମସ୍ତ ବସ୍ତୁତ୍ୱ ଠୁଳ ହୋଇଥିଲା । ସେହି ଅନନ୍ତ ସାନ୍ଦ୍ରତା ବିଶିଷ୍ଟ ପରିବେଶରେ ଏକ ପାରସ୍ପରିକ କ୍ରିୟା ବା ଅନନ୍ତ ମହାକର୍ଷଣ ବଳଦ୍ୱାରା ସ୍ଥାନ ଓ କାଳର ନିବିଡ ମହାଜାଗତିକ ମହାବିସ୍ଫୋରଣ(BIG BANG) ଘଟିଲାଏବଂ ସୃଷ୍ଟି ପ୍ରକ୍ରିୟା ସେହି ମୁହୂର୍ତ୍ତରୁ ଆରମ୍ଭ ହେଲା । ତେବେ ସ୍ଥାନ -କାଳ ଏକତ୍ୱକୁ ସ୍ଥାନ -କାଳର ଶୃଙ୍ଗାର ରୂପେ ଚିତ୍ରଣ କରାଯାଇପାରେ, ଯାହା ବିଶ୍ୱ – ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ସୃଷ୍ଟିର କାରଣ ଅଟେ । ଏକ ଶାନ୍ତ, ଅବଚେତନ ଓ ମହାଜାଗତିକ ପରିବେଶ(Cosmic Environment) ଏବଂ କଳ୍ପନାତୀତ ତାପମାତ୍ରାରେ ସ୍ଥାନ ଓ କାଳ ମଧ୍ୟରେ ମହାଶୃଙ୍ଗାର ଚେତନା ଜାଗିଉଠିଲା ଓ ସମୟ କ୍ରମେ ପୃଥିବୀରେ ଲୁକ୍କାୟିତ ବ୍ରହ୍ମସତ୍ତାର ପରିପ୍ରକାଶ ହୋଇ ଜୀବଜଗତର ସୃଷ୍ଟି ହେଲା । ଏହି ଲୁକ୍କାୟିତ ବ୍ରହ୍ମସତ୍ତାର କ୍ରିୟାଶୀଳ ହେବାର କାରଣକୁ କାମଦେବଙ୍କ ପଞ୍ଚପୁଷ୍ପ ଶାୟକର ଆଧାରକୁ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇ ପାରେ ।ପ୍ରତ୍ୟେକ ସୃଷ୍ଟିର ମୂଳମନ୍ତ୍ର ହିଁ ପ୍ରଣୟ ଭାବର ପରିପ୍ରକାଶ ଅଟେ । ଏତାଦୃଶ ଭାବନା ପ୍ରସ୍ଫୁଟିତ ହୋଇଛି ଆଗମସାର ତନ୍ତ୍ର ପୁସ୍ତକରେ, ଯଥା –
ମିଥୁନଂ ପରମଂ ତତ୍ତ୍ୱ ସୃଷ୍ଟି ସ୍ଥିତାନ୍ତ କାରଣମ୍
ମୈଥୁନା ଜାୟତେ ସିଦ୍ଧି ବ୍ରହ୍ମ ଆନଂ ସୁଦୁର୍ଲଭମ୍ ।
ଯଦି ସ୍ଥାନ -କାଳ ଏକତ୍ୱ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଶୃଙ୍ଗାରର ଫଳାଫଳ ହୁଏ, ତେବେ ଶୃଙ୍ଗାର ରସହିଁ ଆଦିରସ । ଯେପରି ମହାକର୍ଷଣୀୟ ବଳକୁ ଆଦିବଳ କୁହାଯାଏ ଓ ଏଥିରୁ ସବୁବଳର ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ବିଲୟର ପ୍ରତୀୟମାନ ହୁଏ, ସେହିପରି ଆଦିରସ ଶୃଙ୍ଗାରରୁ ଅନ୍ୟ ରସଗୁଡିକର ସୃଷ୍ଟି ଏବଂ ବିଲୟକୁ ସମାନ୍ତରାଳଭାବେ ଚିନ୍ତା କରାଯାଇପାରେ, ଯାହା ଆମ ସାଂସ୍କୃତିକ ଚେତନାର ମୂଳପିଣ୍ଡ ଅଟେ । ଏହା ସୂଚିତ କରାଏ ଯେ, ନିର୍ଜୀବ ପିଣ୍ଡରେ ମଧ୍ୟ ବ୍ରହ୍ମ ସତ୍ତା ଲୁକ୍କାୟିତ ହୋଇ ରହିଛି ।ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ପରିବେଶ ଓ ପରିସ୍ଥିତିରେ ନିର୍ଜୀବରୁ ଜୀବସତ୍ତାର ପରିପ୍ରକାଶ ଘଟେ । ଏହାହିଁ ଭାରତୀୟ ଦର୍ଶନର ମୂଳମନ୍ତ୍ର । ଯଦିନୁହେଁ, ତେବେ ବିଗ୍ବ୍ୟାଙ୍ଗ୍ ବିସ୍ଫୋରଣରୁ ଜୀବନର ସତ୍ତା ଆସିଲା କିପରି ?
ପୁଣି ପ୍ରଶ୍ନ ଉଠେ କନ୍ଦର୍ପଙ୍କ ଓଲଟ ପଞ୍ଚପୁଷ୍ପ ଶାୟକ, ଯାହାର ପ୍ରଭାବରୁ ଶରୀର ରସ ବିହୀନ ହୁଏ । ଏହାକୁ ଯାହା ଉପରେ ସନ୍ଧାନ କରାଯାଏ, ସେ ବ୍ୟକ୍ତିର କାମ ଭାବନା ଧ୍ୱଂସ ହୁଏ ଓ ଏକ ବିକର୍ଷଣାତ୍ମକ ମନୋଭାବ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ । ଏହି ଶରର ପ୍ରଭାବରୁ ଶରୀରରୁ ପଞ୍ଚ ଶରର ବର୍ଣ୍ଣ – ଲାଲ୍, ଗୈରିକ ଲାଲ୍, ସବୁଜ – ପୀତ, ଶ୍ୟେତ ଓ ନୀଳ ଆଦିର ଅପସାରଣ ଘଟେ । ଏହି ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ କାମଶର ଦ୍ୱାରା ବର୍ଣ୍ଣ ହରଣ ସମ୍ଭବ ହୋଇପାରିବ, ଯଦି ଏହା ଉପରୋକ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣ ଗୁଡିକର ପ୍ରତିବର୍ଣ୍ଣ(Anti Colour)ଯୁକ୍ତ ହୋଇଥିବ । ସ୍ଥୂଳ ଜଗତରେ ପଦାର୍ଥବିଜ୍ଞାନ ଏହି ବିଷୟରେ ଉତ୍ତର ପାଇବା କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ହୋଇପାରେ, କିନ୍ତୁ ସୂକ୍ଷ୍ମଜଗତରୁ ସହଜରେ ଉତ୍ତର ମିଳିଥାଏ । ପାରମାଣବିକ ନାଭିକ(Atomic Nucleus) ମଧ୍ୟରେ ଘଟୁଥିବା ବହୁବିଧ ଘଟଣାବଳୀକୁ ପଦାର୍ଥବିଜ୍ଞାନ କ୍ୱାର୍କ୍ ମଡେଲ୍ (Quark Model) ଓ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଖଣ୍ଡିତ ବର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରବାହ(Quantum Chromodynamics) ଦ୍ୱାରା ବୁଝାଇଥାଏ । ଏହି ମଡେଲ୍ କ୍ୱାର୍କକୁ ପ୍ରାୟ ଶେଷ ସୂକ୍ଷ୍ମ ବର୍ଣ୍ଣ କଣିକା ଭାବେ ଗ୍ରହଣ କରିଛି ଓ ପାରମାଣବିକ ନାଭିକ ମଧ୍ୟରେ କ୍ୱାର୍କଗୁଡିକ ଅହରହ ବର୍ଣ୍ଣ ବିନିମୟ କରିଥାନ୍ତି । କ୍ୱାର୍କଗୁଡିକ ବାରିୟନ୍(Baryon)ମଧ୍ୟରେ ଦୃଢ ବର୍ଣ୍ଣବଳ (Colour Force) ଦ୍ୱାରା ବାନ୍ଧିହୋଇ ରହିଥାନ୍ତି ଓ କ୍ଷେତ୍ରକଣିକା ଗ୍ଲୁଅନ୍(Gluon) ଜରିଆରେ ବର୍ଣ୍ଣ ବିନିମୟ ଘଟୁଥାଏ । କ୍ୱାର୍କ ତିନିରଙ୍ଗ ବିଶିଷ୍ଟ, ଯଥା – ଲାଲ୍, ସବୁଜ ଓ ନୀଳ ଏବଂ ପ୍ରତିକ୍ୱାର୍କ(Anti – Quark)ଗୁଡିକ ପ୍ରତିଲାଲ୍(Anti -Red), ପ୍ରତିସବୁଜ(Anti -Green) ଓ ପ୍ରତିନୀଳ(Anti -Blue)ବର୍ଣ୍ଣର ହୋଇଥାନ୍ତି । ସମ ରଙ୍ଗର ବିକର୍ଷଣ ଓ ବିଷମ ରଙ୍ଗର ଆକର୍ଷଣ ହୁଏ । ଦୁଇକ୍ୱାର୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦୂରତା କମିଗଲେ ବର୍ଣ୍ଣାକର୍ଷଣ ବଳ କମିଯାଏ ଓ ଦୂରତା ବଢିଲେ ଏହା ବଢେ । ଏହିବଳ ଅଧିକ ହେଲେ କ୍ୱାର୍କରୁ ଏକ ଗ୍ଲୁଅନ୍ ନିର୍ଗତ ହୁଏ ଓ ତାହା ଅନ୍ୟ ଏକ କ୍ୱାର୍କ ଦ୍ୱାରା ଅବଶୋଷଣ ହୁଏ । ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ –
(1) ପ୍ରୋଟନ୍ ବା ନିଉଟ୍ରନ୍ ମଧ୍ୟରେ ଯଦି ଏକ ଲାଲ୍ କ୍ୱାର୍କ ଓ ସବୁଜ କ୍ୱାର୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆକର୍ଷଣ ବଳ ଦୃଢ ହୁଏ , ତେବେ ଲାଲ୍ କ୍ୱାର୍କରୁ ପ୍ରତିସବୁଜ + ଲାଲ୍ବର୍ଣ୍ଣର ଗ୍ଲୁଅନ୍ ଟିଏ ନିର୍ଗତ ହୁଏ ଓ ଏହା ସବୁଜ କ୍ୱାର୍କ ଦ୍ୱାରା ଶୋଷିତ ହୁଏ । ଫଳରେ ପ୍ରଥମ କ୍ୱାର୍କ ସବୁଜ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟଟି ଲାଲ୍କୁ ବଦଳେ । ଉଭୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ସମୁଦାୟ ବର୍ଣ୍ଣର ସଂରକ୍ଷଣ ରହେ(ସବୁଜ + ଲାଲ୍) ।
(2) ଯଦି ମେସନ୍(Meson) ମଧ୍ୟରେ ନୀଳ କ୍ୱାର୍କ ଓ ପ୍ରତିନୀଳ କ୍ୱାର୍କ ମଧ୍ୟରେ ଆକର୍ଷଣ ବଳ ଦୃଢ ହୁଏ, ତେବେ ପ୍ରଥମଟିରୁ ପ୍ରତିଲାଲ୍+ନୀଳବର୍ଣ୍ଣର ଗ୍ଲୁଅନ୍ଟିଏ ନିର୍ଗତ ହୋଇ ଦ୍ୱିତୀୟ କ୍ୱାର୍କ ଦ୍ୱାରା ଶୋଷିତ ହୁଏ । ଫଳରେ ପ୍ରଥମଟି ଲାଲ୍କୁ ଓ ଦ୍ୱିତୀୟଟି ପ୍ରତିଲାଲ୍କୁ ବଦଳେ ।ଏ କ୍ଷେତ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ବର୍ଣ୍ଣ ସମୁଦାୟ ସଂରକ୍ଷିତ ରହେ (ନୀଳ+ପ୍ରତିନୀଳ = ଲାଲ୍+ପ୍ରତିଲାଲ୍ = 0) । ଏହି ସୂକ୍ଷ୍ମ ତତ୍ତ୍ୱକୁ ଯଦି ପୁଷ୍ପଶରର କାର୍ଯ୍ୟଧାରା ସହ ତୁଳନା କରାଯାଏ, ତେବେ ଅଭିମନ୍ତ୍ରିତ ଶରସନ୍ଧାନର ପ୍ରୟୋଗବିଧି ମଧ୍ୟ ସୂକ୍ଷ୍ମ ସ୍ତରରେ ରହିଥିବାର ଅନୁମେୟ ହୁଏ । ଓଲଟ ଶରଗୁଡିକୁ କେବଳ ପ୍ରତିବର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇ ପାରେ, ଯାହା ସୂକ୍ଷ୍ମ ମନ୍ତ୍ର ବଳରେ ପ୍ରତି – କ୍ୱାର୍କର ବଳୟ ସୃଷ୍ଟି କରେ । ସୂକ୍ଷ୍ମ ଚେତନାରେ ଶରୀରକୁ ମଧ୍ୟ କ୍ୱାର୍କକୁ ଏକ ସମଷ୍ଟିଗତ ଭଣ୍ଡାର କୁହାଯାଇ ପାରେ । ଓଲଟ ପୁଷ୍ପଶର ଓ ଶରୀର ଏକ ମନ୍ତ୍ରମୁଗ୍ଧ ଓ ବୌଦ୍ଧିକ ପରିବେଷ୍ଟନୀ ମଧ୍ୟରେ ଆକର୍ଷିତ ହୋଇ ପାରମାଣବିକ ନାଭିକର ସ୍ୱରୂପ ଦର୍ଶାଉଥିବାର ଅନୁମାନ କରାଯାଇ ପାରେ । ତେଣୁ ଏହି ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ପଞ୍ଚଶର ପ୍ରଭାବରୁ ଶରୀରର ହାଇପୋଥାଲାମସ୍, ଅଣ୍ଡକୋଷ, ଡିମ୍ବାଶୟ ଓ ଏଡ୍ରିନାଲ୍ କର୍ଟେକ୍ସ୍ରୁ ସେହି ପରିମାଣର ବର୍ଣ୍ଣ ବିଲୟ ଘଟିବା ଦ୍ୱାରା କାମ ଭାବନା ଜାଗ୍ରତ କରାଉଥିବା ହର୍ମୋନ୍ର କ୍ଷରଣ ହୁଏନାହିଁ । ତେଣୁ ବୃହତ୍ ମସ୍ତିଷ୍କ କୌଣସି କାମ ସଙ୍କେତ ନ’ପାଇ ନିଷ୍କ୍ରିୟ ରହେ ଏବଂ ଶରୀର କାମ ବାସନା ହୀନ ହୁଏ ।
ପ୍ରାକୃତିକ ନିୟମଧାରା ଓ ଏହାର ଗାଣିତିକ ବ୍ୟାଖ୍ୟା ହିଁ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନ । ଶରୀରରେ ରସ ସଞ୍ଚାର ଏକ ପ୍ରାକୃତିକ ପ୍ରକ୍ରିୟା ଅଟେ । ଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ଓ ବିଯୁକ୍ତାତ୍ମକ ପଞ୍ଚପୁଷ୍ପ ଶରର ପ୍ରଭାବରେ ଶୃଙ୍ଗାର ରସର କ୍ଷରଣ ଓ ଅବଶୋଷଣ ଧାରାକୁ ପଦାର୍ଥ ବିଜ୍ଞାନର ଦୁଇଟି ଶାଖା ସହ ତୁଳନୀୟ ବୋଲି ଦର୍ଶାଯାଇଛି, ଯଥା – ମହାଜାଗତିକ ବିଜ୍ଞାନ – ବିଗ୍ବ୍ୟାଙ୍ଗ୍ ତତ୍ତ୍ୱ ଓ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଖଣ୍ଡିତ ବର୍ଣ୍ଣ ପ୍ରବାହ – କ୍ୱାର୍କ୍ ମଡେଲ୍ । ଏଥିରୁ ପ୍ରତୀୟମାନ ହେଉଛି ଯେ, ଆମ ସଂସ୍କୃତିର ବୌଦ୍ଧିକ ଓ ସୂକ୍ଷ୍ମ ଚେତନାକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନକଲେ ତହିଁରୁ ପ୍ରସ୍ଫୁଟିତ ହୁଏ ଅତ୍ୟାଧୁନିକ ବୈଜ୍ଞାନିକ ଭିତ୍ତିଭୂମିର ବିଭିନ୍ନ ମାର୍ଗ । ଏହା ଚେତାଇ ଦିଏ ଯେ, ପ୍ରାକୃତିକ ନିୟମରେ ବନ୍ଧନ ଏ ବିଶ୍ୱ- ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ । ତେଣୁ ଏହି ନିୟମର ବିରୁଦ୍ଧାଚରଣ କରାନ’ଯାଉ । କିନ୍ତୁ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଆଧ୍ୟାତ୍ମିକତାର ଦୂରୁପଯୋଗ ହିଁ ଆଜିର ମାନବ ପାଇଁ ଘାତକସିଦ୍ଧ ହେବାରେ ଲାଗିଛି । ପ୍ରକୃତିର ବିରୁଦ୍ଧାଚରଣ ନ’କରି ଏହାର ଦିବ୍ୟ ପରିପ୍ରକାଶର ସଯତ୍ନ ସୁରକ୍ଷା ଅକାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ । ବିଶ୍ୱ ନିର୍ମାଣକର୍ତ୍ତା – ବ୍ରହ୍ମା, ପାଳନକର୍ତ୍ତା – ବିଷ୍ଣୁ ଓ ସଂହାରକର୍ତ୍ତା – ଶିବ ପ୍ରକୃତିର ସ୍ୱରୂପ ଅଟନ୍ତି ଓ ଏମାନେ ମଧ୍ୟ ସୃଷ୍ଟି ନିୟମରେ ଆବଦ୍ଧ । ଶିବ ଯୋଗମୁଦ୍ରାରେ ରହି ବିଶ୍ୱରେ ଘଟୁଥିବା ସମସ୍ତ କାର୍ଯ୍ୟ ଧାରାକୁ ଆୟତ୍ତରେ ରଖିବା ଦ୍ୱାରା ବିଶ୍ୱରେ ସନ୍ତୁଳନତା ରକ୍ଷା ହୋଇଥାଏ । କନ୍ଦର୍ପର ପୁଷ୍ପଶର ପ୍ରଭାବରେ ଶିବଙ୍କର ଯୋଗମୁଦ୍ରା ଭଗ୍ନ ହେଲା ଓ ବିଶ୍ୱ ଚଳନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବିଘ୍ନ ଜାତ ହେଲା । ତେଣୁ ଏହି ଶର ପ୍ରୟୋଗ ପ୍ରକୃତିର ବିରୁଦ୍ଧରେ ଥିଲା ଓ ପରିଣାମ ସ୍ୱରୂପ କାମଦେବ ଦଗ୍ଧୀଭୂତ ହେଲେ । ତେଣୁ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ନିୟମ ଓ ବୈଜ୍ଞାନିକ ନିୟମ ମଧ୍ୟରେ ପାର୍ଥକ୍ୟ ପ୍ରାୟ ପରିଲକ୍ଷିତ ହୁଏନାହି । ଶାସ୍ତ୍ରହିଁ ବିଜ୍ଞାନ ଓ ଏହାର ମୂଳମନ୍ତ୍ରକୁ ଅନୁଧ୍ୟାନ କରି ମାନବ ସଠିକ୍ ମାର୍ଗରେ ଧାବମାନ ହେବା ଆଜିର ଅନୁଚିନ୍ତା ଅଟେ ।
———————————————————————————————–
Published in ଦିଗ୍ବଳୟ ‘Digbalay’ Feb – 2010 – Popular Science Magazine in Odia, Odisha Physical Society, Odisha .
